Bij muziek en dus ook bij koorzang speelt onder andere dynamiek een rol – bij sommige stijlperiodes, zoals de romantiek waarin veel emoties en emotiewisselingen moeten worden uitgebeeld, wat meer en bij andere wat minder. Maar een koor kent nog een andere vorm van dynamiek, en daar wilde ik het over hebben: groepsdynamiek, dus het geheel van interactie tussen de koorleden.

Een kamerkoor van ruim twintig leden is net een klein dorp. Iedereen kent iedereen en je bent eigenlijk allemaal min of meer elkaars buren, en sommigen zijn ook vrienden. Twee jaar geleden kwam ik als tot nu toe “jongste” lid bij Sforzato en in die periode is er ook maar één koorlid vertrokken. Dat was bij mijn vorige koor wel anders, daar wisselde per jaar zo'n twintig procent van de leden. Enige doorloop is wel gezond, maar als die heel sterk is bouw je niets met elkaar op, ook niet in muzikaal opzicht.

Toen ik bij Sforzato begon voelde ik me meteen welkom. De onderlinge sfeer was en is zeer open. Het duurde een hele tijd voordat ik hoorde dat ongeveer de helft van de koorleden er al vele jaren, zo niet decennia bij zat en de andere helft niet. Maar wie bij welke groep hoorde, daar kon ik door observatie niet achter komen. Er zijn geen subgroepen die met zichzelf bezig zijn. En dat is niet op te vatten als onverschilligheid – de koorleden leven met elkaar mee, sommige zingen ook buiten het koor om met elkaar en als er besluiten moeten worden genomen zijn er ook duidelijke meningen en meningsverschillen. Net als in een dorp.

De dynamiek in de muziekstukken zou weleens wat meer mogen zijn, zeker als een koor Sforzato heet. Maar met de groepsdynamiek zit het wel goed. Meer dan goed.

[Herbert Kuner]

Dertig jaar geleden, in 1985, richtte Co van Doesburg een koortje op voor de cursus koordirectie die hij volgde. Het bestond uit een groep vrienden die nog terecht kon in Co’s souterrain. Maar ja, de vrienden wilden graag een officieel koor worden en dat betekende een gang naar de notaris. Met het passeren van de statuten op 15 mei 1990 lag na flinke ‘kritiese diskussies’ de naam van het koor vast: Kamerkoor Sforzato.

Met de ‘sf’ aan het begin en de ‘z’ in het midden bekt Sforzato bepaald niet gemakkelijk. Bovendien, wat wil ‘sforzato’ eigenlijk zeggen? Het is een muziekterm, afgeleid van het Italiaanse sforzare, en betekent versterkt: een noot of akkoord moet plotseling versterkt of geaccentueerd worden. In een koorstuk krijgt het woord of de lettergreep waarboven het teken staat net even wat extra energie. Dit dynamische teken wordt aangegeven met sfz. Maar je vindt daarnaast ook de afkorting sf.

Om het nog ingewikkelder te maken bestaat er ook ‘sforzando’, letterlijk: versterkend. Sforzando wordt afgekort tot sf, maar ook hier zie je soms sfz. Bij sforzato gaat het om een moment van versterken, bij sforzando meer om het proces. Het is een heel subtiel verschil. Bovendien worden sforzato en sforzando ook nog eens door elkaar gebruikt. Kortom, zo eenvoudig is de naam Sforzato niet!

Of we als koor onze naam eer aandoen, kunt u komen beluisteren in ons lustrumconcert. Op het programma staat het Sanctus-Benedictus van Josep Vila. Vlak voor het afsluitende, jubelende ‘Osanna in excelsis’ staat een prachtig sfz. Alten, tenoren en bassen geven hier een extra impuls voordat het koor, heel zacht, aan de finale begint. Met een beetje geluk maken we het waar en hoort u Sforzato sforzato zingen.

[Liesbeth Jager]

Een lied speciaal voor Sforzato geschreven, met - democratisch als we zijn - de inbreng van ieder koorlid, leek ons wel een passend cadeau voor onze dertigste verjaardag. Het leverde een bonte verzameling op van mooie sfeerbeelden, lievelingsgedichten en favoriete muziekstijlen. We vroegen Geerten Liefting (geboren 1983) er iets moois van te maken. Liefting componeert modern, maar zeker niet avant-gardistisch. Ook kerkmuziek heeft invloed op zijn stijl.

De keuze van het gedicht Wenn es nur einmal so ganz stille wäre van Rainer Maria Rilke was de eerste stap. In dit romantische, geheimzinnige gedicht verzucht de schrijver dat hij zou willen dat het eindelijk stil werd in en om zijn hoofd, zodat hij in één enkele gedachte heel dicht bij zijn geliefde kon komen en haar als dank kon schenken aan alles wat leeft. 

Liefting volgt in zijn compositie de tekst nauwgezet. Hij laat de stilte horen met een kort muzikaal motief in de baslijn, dat telkens wordt herhaald en heel dwingend de stilte afroept. De muzikale zinnen beginnen in een comfortabel akkoord, maar gaandeweg komen er dissonante akkoorden in: het geroezemoes en lawaai dat de stilte verstoort.

Het tweede couplet zet hij groots op. Het is de ontknoping waarop het eerste couplet aanstuurt: alleen als het stil is kan ik in mijn gedachten dicht bij je komen. In de onderstemmen komt aan het slot het stiltemotief weer terug, terwijl de sopranen een crescendo maken op het sleutelwoord: ‘Dank’.

Nieuwsgierig geworden? De wereldpremière is tijdens ons lustrumconcert op 4 oktober. Met de componist in de zaal!

[Liesbeth Jager]

Een van de redenen waarom ik voor Sforzato ben gevallen is dat er zoveel mannen zijn. We mogen niet klagen: Sforzato heeft maar liefst zes bassen en drie tenoren. Of - met een bariton als wisselspeler – vijf bassen en vier tenoren. Er zijn koren die het met minder moeten doen. Met nog een tenor erbij is de bezetting van Sforzato helemaal perfect. Maar ja, hoe scoor je een tenor?

Onze wervingsactie op het wijkfeest in Wittevrouwen [foto] was ludiek, maar heeft vooralsnog geen nieuwe leden opgeleverd. We hadden een paar leuke gesprekken met buurtbewoners die zelf ook in een koor zongen, en ja, dat had een paar tenoren, maar daar waren ze erg zuinig op. Want tenoren zijn schaars. Ze kunnen zich bij opbod verkopen. De koorwereld klaagt er al jaren over: steeds minder mannen zingen, en als ze zingen, zingen ze liever bas. 

Over de achtergronden van deze trend wordt druk gespeculeerd. Het muziekonderwijs zou onvoldoende zijn, waardoor stemmen niet of te laat worden gevormd. Nederlandse mannen zouden vaker een lage stem hebben omdat ze steeds langer worden. Zingen – emotie! – zou niet stroken met onze calvinistische volksaard. Het zou niet macho zijn. Dus als er dan per se gezongen moest worden, dan in godsnaam in een mannenkoor, als kerels onder elkaar.

Mannen, jullie weten niet wat jullie missen. Tenorpartijen zijn prachtig. Lyrisch en melodieus. Ze werken rechtstreeks op het gemoed. Bovendien is de tenorpartij in menig partituur de meest uitdagende. Je hebt er lef voor nodig. De tenor zingt er graag dwars doorheen. Vrij en eigenzinnig. Op het rebelse af. 

Noem dat maar niet-macho.

[Irene van Hooren]

De nieuwe site is live!!